→ Słownictwo → Start Learning / Download MP3 Flashcards

Question		Answer
antonimy właściwe start learning		leksemy, które pozostają w logicznym stosunku przeciwień-stwa według stopnia natężenia tej samej właściwości, cechy, stanu, np. wysoki-niski, głośny-cichy, wejść-wyjść
antonimy komplementarne start learning		leksemy, które pozostają w logicznym stosunku prze-ciwieństwa; znaczenie antonimu komplementarnego wynika jednak z zaprzeczenia drugiego członu takiej pary antonimicznej, np. martwy-żywy (=nie martwy), wolny-zajęty (=nie wolny)
archaizm leksykalny start learning		wyraz, który wyszedł z użycia, np. zalterować ’zmartwić się’, krynica ‘źródło’
archaizm semantyczny start learning		dawne, nieznane dziś znaczenie wyrazu, np. siła ’ wiele’, zaćma ‘ciemność’, przytomny ‘obecny’
archaizm słowotwórczy start learning		wyraz utworzony w niespotykany dziś sposób, np. z za-stosowaniem innych niż współcześnie formantów, por. kawalec – dziś: kawałek, ogrodny – dziś: ogrodowy, wzajem – dziś: wzajemnie, jednako – dziś: jednakowo
argotyzm start learning		wyraz (ewentualnie związek frazeologiczny), który trafił do języka ogól-nego z gwary zawodowej lub środowiskowej (np. ciupa ‘więzienie’, bluzg ‘poniżanie słowne, obrażanie słowem’ ← z gwary więziennej)
biblizm start learning		wyraz, wyrażenie lub zwrot, którego źródłem jest Biblia, np.: alfa i omega, chodzić od Annasza do Kajfasza, egipskie ciemności, faryzeusz, hiobowe wieści, judaszowe srebrniki (pieniądze), kolos na glinianych nogach, matuzalemowe lata, niewierny Tomasz
błędne koło pośrednie start learning		błąd w definicji polegający na tym, że pojęcie A zdefinio-wane jest przy użyciu pojęcia B, a do zdefiniowania pojęcia B użyto znowu pojęcia A
definicja gramatyczna start learning		definicja słownikowa, która określa hasło jako część mowy, a także zawiera informacje o jego cechach gramatycznych, zwłaszcza składniowych; definicje tego typu podawane są zwykle przy nieodmiennych częściach mowy (spójnikach, przyimkach)
definicja klasyczna start learning		definicja klasyczna – operacja językowa prowadząca do oddania znaczenia danego wyrażenia z wykorzystaniem innych wyrażeń językowych poprzez wskazanie części wspólnej zakresów dwóch nazw: genus proximum i differentia specifica
definicja kognitywna start learning		definicja, której celem jest oddanie całego bogactwa znaczeniowego słowa, bez ograniczania się do składników „koniecznych i wystarczających”; podawane są w niej wszystkie składniki ustabilizowane w zbiorowej naiwnej świadomości użytkowników języka
definicja kontekstowa start learning		definicja, której definiendum zawiera wyrażenie definiowa-ne wraz typowym dla niego kontekstem, np.: Coroczne zdarzenia powtarzają się co rok; Jeśli kogoś zemdliło, to poczuł się niedobrze i był bliski zwymiotowania tego, co zjadł
definicja ostensywna start learning		definicja, która polega na zademonstrowaniu lub wskazaniu przykładu; składa się z wypowiedzi zawierającej definiowane wyrażenie „To jest P” oraz wskazania za pomocą gestu przykładów ilustrujących definiowane wyrażenie
definicja perswazyjna start learning		definicja słownikowa, której zadaniem jest ukształtowanie określonej postawy (skojarzeń) wobec przedmiotu, do którego odnosi się definiowane wyrażenie
definicja realnoznaczeniowa start learning		definicja słownikowa, która wyjaśnia treści znacze-niowe hasła bez odwołania się do jego budowy słowotwórczej; stosowana wobec haseł niepodzielnych słowotwórczo, np.: alegoria ‘obrazowe przedstawienie pojęć oderwanych w dziele sztuki’
definicja strukturalna start learning		definicja słownikowa, która polega na wskazaniu relacji formalnej objaśnianego hasła do jego podstawy słowotwórczej; definicję taką mają w słownikach przede wszystkim rzeczowniki odczasownikowe, rzeczowniki zdrobniałe i zgrubiałe, przysłówki odprzymiotnik
definicja strukturalno-znaczeniowa start learning		definicja słownikowa, w której sformułowaniu wyzyskujemy budowę słowotwórczą objaśnianego wyrazu i precyzujemy stosunek desygnatu formacji pochodnej, będącej hasłem, do desygnatu podstawy słowotwór-czej, np.: bębniarz ‘ten, kto gra na bębnie’
definicja synonimiczna start learning		definicja słownikowa, która polega na podaniu synoni-mów, np.: ancymonek – ‘filut, spryciarz, ziółko, numer’
definicja zakresowa start learning		definition of scopedefinicja słownikowa, która wskazuje na zakres desygnatów, do których może odnosić się dane hasło, lub ograniczenie pragmatyczne użycia sło-wa, np. chomik – ‘o człowieku gromadzącym zapasy’, człowieczysko ‘poufale lub pobłażliwie o czło
deminutivum start learning		wyraz zdrobniały, zdrobnienie
definiendum start learning		człon definicji zawierający definiowane wyrażenie, np.: KWADRAT jest to prostokąt równoboczny
definiens start learning		członu definiujący w definicji, np.: Kwadrat jest to PROSTOKĄT RÓWNOBOCZNY.
degradacja start learning		wyraz ulega degradacji z pola wyższego do niż-szego, czemu może towarzyszyć pogorszenie nacechowania stylistycznego, np.: wa-riat (od łac. variare ‘różnić się, być innym’) – dawniej: ‘odmieniec’ → dziś: po-gardl.‘człowiek upośledzony umysłowo, niedorozwin
depluralizacja start learning		przejmowanie przez język polski wyrazów angielskich w formie licz-by mnogiej jako rzeczowników w liczbie pojedynczej, np. drops: ang. l.mn. → pol. l. poj.
derywacja start learning		tworzenie wyrazów pochodnych od wyrazu podstawowego za pomocą morfemów słowotwórczych, np. kocyk ← koc+yk
derywat start learning		wyraz pochodny utworzony od podstawowego
desygnacja – (inaczej: oznaczenie) start learning		odsyłanie świadomości mówiącego do okre-ślonych przedmiotów lub ich klasy, czyli do desygnatów – obiektów rzeczywistości pozajęzykowej
desygnat start learning		przedmiot myśli odpowiadający wyrazowi, np. desygnatem pies jest określone zwierzę
dialektyzm (in. gwaryzm) leksykalny start learning		wyraz (ewentualnie wyrażenie lub zwrot), którego użycie ograniczone jest do tekstów tworzonych przez użytkowników jakiejś gwary, a więc odmiany polszczyzny obsługującej komunikację językową na wsi;
differentia specifica start learning		zbiór przedmiotów, którym przysługuje pewna cecha, tzw. różnica gatunkowa
ekwiwalenty leksykalne start learning		wyrazy o tym samym znaczeniu, występujące w różnych odmianach języka (ogólnej – środowiskowej, profesjonalnej, terytorialnej), np.: bie-dronka – reg. petronelka; chłopak – gw. synek; statyści – aktor. krzaczki
eponim start learning		wyraz lub wyrażenie utworzone od nazwy własnej, np. Samuel Colt → colt, Leonard Fuchs → fuksja
etymologia start learning		dział językoznawstwa zajmujący się pochodzeniem i pierwotnym znaczeniem wyrazów
eufemizm start learning		wyraz lub wyrażenie, którego używa się dla złagodzenia pewnych treści objętych tabu, np. mijać się z prawdą, pójść tam, gdzie król piechtą chodził
fraza start learning		zespół wyrazowy złożony z członów rzeczownikowych i czasownikowych, mający postać zdania (przysłowia, porzekadła, sentencje): Klamka zapadła, Nie mia-ła baba kłopotu kupiła sobie ciele, Masz babo placek
frazem start learning		wyrazowe połączenie tekstowe, semantycznie regularne, jednak odtwarza-ne jako całość np.: władza państwowa, propaganda sukcesu, akcja protestacyjna, akcja plakatowa, gotowość strajkowa
generalizacja (inaczej: rozszerzenie znaczenia) start learning		proces polegający na rozszerze-niu zakresu znaczeniowego leksemu, np. ojczyzna ‘spuścizna po ojcu, dziedzictwo po przodkach’ → ‘kraj rodzinny’
genus proximum start learning		zakres pojęcia rodzajowego
gniazdo słowotwórcze (inaczej: rodzina wyrazów) start learning		grupa leksemów, między którymi zachodzi stosunek motywacji słowotwórczej
gwaryzm leksykalny start learning		dialektyzm leksykalny
hiponimia start learning		elacja znaczeniowa między wyrazami oparta na zasadzie nadrzędności i podrzędności, tzn. znaczenie jednego wyrazu zawiera się w znaczeniu wyrazu drugiego;
historyzm start learning		wyraz, który wyszedł z użycia wskutek zmiany realiów świata, stosowa-ny jest jednak w tekstach współczesnych na określenie dawnych realiów, np.: pałasz, giermek, szyszak, jasyr, kolaska
holonim start learning		wyraz oznaczający całość złożoną z pewnych części w stosunku do na-zwy którejś z tych części, np. stół jest holonimem w stosunku do wyrazu blat
homofony start learning		wyrazy o identycznej wymowie, ale o innej pisowni, np. Bóg i buk [wym. buk]
homografy start learning		wyrazy o identycznej pisowni, ale o innej wymowie, np. cis [wym. ćis] i cis [wym. c’is
homonimy start learning		dwa różne wyrazy o przypadkowo zbieżnym kształcie zewnętrznym – mające jednakowe brzmienie, ale odmienne znaczenie, nierzadko inną etymologię, a nieraz także różną pisownię
homonimia całkowita start learning		zbieżność leksemów (o odmiennym znaczeniu, na ogół in-nej etymologii) zarówno w postaci mówionej, jak i graficznej oraz we wszystkich for-mach paradygmatu fleksyjnego, np. para I ‘gazowa postać wody’ oraz para II ‘dwoje’
homonimia częściowa start learning		zbieżność leksemów (o odmiennym znaczeniu i na ogół innej etymologii) tylko w ich w postaci mówionej (zob. homofony), albo tylko graficz-nej (zob. homografy) lub nie we wszystkich formach paradygmatu fleksyjnego
homonimia heterogeniczna start learning		homonimia powstała jako rezultat utożsamienia for-malnego obcego słowa z rodzimym po adaptacji (np. pol. i łac. dur); identyfikacji dwóch pożyczek z języków obcych (np. łac. i franc. fuzja) lub zapożyczenia dwóch gotowych homofonów (np. ang. boks)
homonimy rdzenne start learning		dwa różne wyrazy niepodzielne słowotwórczo o przypadkowo zbieżnym kształcie zewnętrznym – mające jednakowe brzmienie, ale odmienne zna-czenie, nierzadko inną etymologię, a nieraz także pisownię, np. paraI i II, kula I i II
homonimia kontekstowa start learning		ukształtowanie wypowiedzi przez zestawienie wyrazów w taki sposób, że całość może mieć różne znaczenia, np.: Mama ma nas troje i Mama ma nastroje.
homonimia wewnątrzparadygmatyczna start learning		identyczność różnych form tego samego leksemu, np. damy – D. l. poj. i M. lmn.
homonimia międzyparadygmatyczna start learning		identyczność form reprezentujących różne leksemy, np. piła – rzecz. i czas.
homonimia paradygmatyczna start learning		identyczność form tego samego wyrazu (np. okna – D.lp. i M. lmn., zob. homonimia wewnątrzparadygmatyczna), różnych wyrazów w 7 obrębie tej samej części mowy lub w obrębie różnych części mowy (starcza – czasownik i przymiotnik, zob. homonimia międzyparady
hybryda leksykalna start learning		jednostka leksykalna o mieszanym językowo składzie morfe-mowym, np. top-modelka, kinder-niespodzianka; dziś, w czasach internacjonalizacji słownictwa – częste narzędzie wzbogacania leksyki, zwłaszcza specjalistycznej
idem per idem (łac. „to samo przez to samo”) start learning		błąd w definicji polegający na użyciu w definiensie tego właśnie wyrażenia, które ma być zdefiniowane lub jakiegoś wyra-żenia od niego pochodnego, np. obrażać – ‘powodować, że ktoś czuje się obrażony’
ignotum per ignotum start learning		błąd w definicji polegający na wyjaśnieniu znaczenia jakiegoś wyrażenia za pomocą innego wyrażenia, które dla adresata definicji jest niezrozumiałe (ponieważ np. nieznane, bardziej skomplikowa-ne, rzadsze), np.: fuszer ‘partacz’
indeks start learning		alfabetyczna lista wyrazów występujących w tekście, podająca ich lokaliza-cję i ogólną łączną częstość
indywidualizm słowotwórczy start learning		wyraz utworzony zgodnie lub niezgodnie z regułami słowotwórczymi języka jako wynik indywidualnej kreatywności językowej w celach poetyckich lub ludycznych, np. Leśmianowskie błyszczydła (oczu), dusiołek
internacjonalizm leksykalny start learning		wyraz zapożyczony, który jest rozpowszechniony w różnych językach; najczęściej wyrazami o charakterze międzynarodowym są terminy naukowe i techniczne – ułatwiają one porozumiewanie się, usprawniają przepływ informacji naukowej
innowacja kontaminująca start learning		typ innowacji modyfikującej polegającej na połączeniu części dwóch związków frazeologicznych w jeden związek frazeologiczny, np.: rzucić kogoś na szerokie wody – jest wynikiem połączenia rzucić kogoś na głęboką wodę i wypuścić kogoś na szerokie wody
innowacja modyfikująca start learning		Innovation modifyingzmiana formy związku frazeologicznego (zob. innowacja rozwijająca, innowacja, innowacja skracająca, innowacja wymieniająca, innowacja kontaminacyjna, innowacja regulująca)
innowacja regulująca start learning		typ innowacji modyfikującej polegającej na zmianie formy gramatycznej elementu/-ów związku frazeologicznego, np. porywać się z motykami na słońce zamiast porywać się z motyką na słońce
innowacja rozwijająca start learning		typ innowacji modyfikującej polegającej na dodaniu do związku frazeologicznego elementu, który w nim standardowo nie występuje, np.: wiadomość wyssana z brudnego palca (standardowo mówimy: wiadomość wyssana z palca)
innowacja rozszerzająca start learning		zmiana łączliwości związku frazeologicznego – odnie-sienie go do obiektu (przedmiotu, osoby, zjawiska), do którego zwykle się go nie od-nosi, np.: Polityka rzuca gospodarce kłody pod nogi
innowacja skracająca start learning		typ innowacji modyfikującej polegającej na skróceniu formy związku frazeologicznego i pominięciu elementu (elementów), które powinny w nim standardowo występować, np.: dolewać oliwy (pełna forma związku to: dolewać oliwy do ognia)
innowacja uzupełniająca start learning		utworzenie nowego związku frazeologicznego (takiego, który nie istnieje, a jest np. tylko luźnym nawiązaniem do formy istniejącego związku) lub nadaniu związkowi nowego znaczenia, np. Klient spodziewa się czegoś wspa-niałego, a dostaje przysłowiową cegłów
innowacja wymieniająca start learning		typ innowacji modyfikującej polegającej na wymianie jednego z elementów związku na inny, np.: nie zasypywać gruszek w popiele (stan-dardowa forma to: nie zasypiać gruszek w popiele)
jednostka leksykalna start learning		ciąg elementów diakrytycznych mający znaczenie globalne, czyli ciąg niepodzielny semantycznie na takie podciągi znaczące, które byłyby ele-mentami klas substytucyjnych niezamkniętych; jednostki leksykalne mogą być ciągłe, np. kot, miasto, albo nieciągłe,
język semantyczny start learning		system środków (zaczerpniętych z języka naturalnego lub utworzonych sztucznie), za pomocą którego można opisywać znaczenia wyrażeń języków naturalnych i ustalać relacje równoważności między wyrażeniami
językowy obraz świata start learning		zespół wyobrażeń utrwalonych w systemie danego języka (w jego właściwościach gramatycznych i leksykalnych: derywatach przenośnych znaczeniach wyrazów i ich łączliwości)
kalka frazeologiczna start learning		połączenie wyrazowe zbudowane z polskich elementów lek-sykalnych, jednak według obcego wzoru, np. wydaje się być (← ang. it seems to be)
kalka słowotwórcza start learning		wyraz utworzony za pomocą rodzimych morfemów słowo-twórczych według wzoru języka obcego (przez naśladowanie konstrukcji obcej), np.: nastolatek (← ang. teenager)
kalka strukturalna start learning		wyraz, związek wyrazowy lub konstrukcja składniowa będąca dosłownym tłumaczeniem obcego wyrazu, związku wyrazowego, konstrukcji skła-dniowej (zob. kalka frazeologiczna, kalka słowotwórcza)
kancelaryzm start learning		wyraz, wyrażenie lub zwrot, charakterystyczny dla języka przepisów, instrukcji, poleceń urzędowych, regulaminów i innych tekstów o charakterze kancela-ryjnym lub prawnym, np. uiszczać, upraszać, usługobiorca, użytkowanie, wstąpić w związek małżeński;
kategoryzacja start learning		uporządkowanie jakiegoś zbioru pojęć według określonych kategorii
kolokwializm (in. potocyzm) start learning		wyraz lub połączenie wyrazowe, typowe dla stylu potocznego w jego niższym rejestrze, używane w bezpośrednich kontaktach osób pełniących równorzędne role społeczne, np. wleźć ‘wejść’, kumpel ‘kolega’;
konkordancja wyrazów start learning		spis, zwykle alfabetyczny, wszystkich wyrazów występu-jących w tekście wraz z ich lokalizacja i kontekstami
konotacja leksykalna start learning		cecha znaczeniowa (jednak niedefinicyjna), która jest odbi-ciem wyobrażeń kulturowych i tradycji związanych z danym wyrazem, panującej w danym społeczeństwie praktyki wyzyskiwania odpowiedniej rzeczy nazywanej danym wyrazem i wielu innych czynników pozaję
konwersja start learning		relacja semantyczna między dwoma predykatami o co najmniej dwóch aktantach w znaczeniu, ale różnym ich układzie, np. Jan sprzedał Tomaszowi samo-chód – Tomasz kupił od Jana samochód; Beata jest szefową Joanny. Joanna jest podwładną Beaty
kwalifikator start learning		w słownikach: termin określający informację o ograniczeniu zakresu użycia danego wyrazu, np. książ. (książkowy), pot. (potoczny)
leksem (in. wyraz słownikowy) start learning		abstrakcyjna jednostka słownika, a nie – tekstu; podstawa podsystemu leksykalno-semantycznego języka wraz z wymienionymi w słowniku znaczeniami
leksykalizacja start learning		proces językowy, który polega na tym, że przejrzysty pod względem budowy słowotwórczej wyraz rozluźnia swój związek z wyrazem, od którego pocho-dzi, i przekształca się w słowo o znaczeniu niezależnym od swojej etymologii, np. grzeczny ← k rzeczy (dawn. ‘s
leksykografia start learning		nauka o metodach opracowywania słowników
leksykologia start learning		nauka o słownictwie, tzn. o wyrazach i związkach wyrazowych; jest teoretyczną podstawą leksykografii
makaronizm start learning		obcy wyraz, zwrot, obca forma językowa wpleciona w tekst w języku ojczystym
melioryzacja start learning		wyraz przechodzi z niższego pola semantyczne-go do wyższego, czemu może towarzyszyć polepszenie nacechowania stylistyczne-go, np.: kobieta – daw. wyraz o znaczeniu obelżywym ‘ladacznica’, por. etymologia: kobe – ‘chlew’
meronim start learning		wyraz oznaczający część pewnej całości w stosunku do nazwy całości, np. rzeczownik blat jest meronimem w stosunku do wyrazu stół
metaforyzacja znaczenia start learning		zmiana znaczenia polegająca na przeniesieniu nazwy z jednego obiektu na drugi na podstawie podobieństwa tych obiektów, np. bolączka – dawniej: 'miejsce, które boli (wrzód)'; dziś: 'trudność, zmartwienie'
metonimizacja znaczenia start learning		zmiana znaczenia polegająca na przeniesieniu nazwy z jednego obiektu na drugi na podstawie styczności tych obiektów, np.: jasełka – daw-niej: 'figurki obrazujące narodzenie Chrystusa w stajence’; dziś: 'widowisko na temat narodzenia Chrystusa’
mitologizm start learning		wyraz, wyrażenie lub zwrot, którego źródłem jest mitologia starożytna, np. nić Ariadny, koszula Dejaniry, erystyka, panika, kompleks Edypa, stajnia Augiasza
monosemia start learning		jednoznaczność
morfem start learning		najmniejsza, znaczeniowo niepodzielna cząstka wyrazu, sygnalizująca jego znaczenie albo funkcję gramatyczną (morfem główny to rdzeń, z którym zwią-zane jest znaczenie podstawowe wyrazu; morfemy poboczne – to afiksy: prefiksy – przedrostki, sufiksy – przyr
nominatywna funkcja wyrazu start learning		funkcja wyrazu polegająca na tym, że służy on jako nazwa odpowiadającego mu fragmentu rzeczywistości
okazjonalizm start learning		wyraz nowy, który zdobył pewną popularność środowiskową, nie jest jednak jeszcze stabilnie utrwalony w polszczyźnie ogólnej, np.: czekadełko o zna-czeniu ‘drobna przekąska podawana gościom czekającym na zasadnicze danie’
paleosemantyzm start learning		ugruntowane w języku znaczenie wyrazu, por. znaczenie rze-czownika dieta: paleosemantyzm: ‘spożywanie ściśle określonych pokarmów, zale-cane zwłaszcza podczas choroby’ (np. być na ścisłej diecie; przestrzegać zaleconej diety) neosemantyzm:, menu, jadłospi
paradygmat gramatyczny start learning		zespół form deklinacyjnych lub koniugacyjnych danego typu wyrazów
peryfraza start learning		połączenie wyrazów o charakterze opisowym, zastępujące pojedyncze wyrazy, np.: dokładać starań (por. starać się), wyrazić zgodę (por. zgodzić się), wy-rządzić krzywdę (por. skrzywdzić), itp.
podsystem leksykalno-semantyczny start learning		część systemu językowego, charakteryzu-jący się otwartością (wchłania i tworzy nowe wyrazy), większą nieregularnością i nie-stabilnością (obumieranie wyrazów, związków wyrazowych i powstawanie nowych)
poetyzm start learning		słowo, wyrażenie, zwrot, niespotykane w zasadzie w innych stylach niż artystyczny, np.: grom ‘piorun’, goreć, konać, ronić, niwa; zastosowanie poetyzmów poza tym stylem wymaga wielkiej ostrożności – zwykle jest bowiem manieryczne i pretensjonalne
polisemia (in. wieloznaczność) start learning		zjawisko polegające na tym, że dany leksem ma kilka dających się wyodrębnić znaczeń
polisemia uniwersalna (in. kategorialna) start learning		wieloznaczność polegająca na odsyła-niu do różnych desygnatów na zasadzie stałych, obserwowanych i w innych wyrazach prawidłowości semantycznych,
półkalka start learning		wyraz naśladujący budową obcą konstrukcję słowotwórczą o częściowo przyswojonym składzie morfemowym (jeden człon jest zapożyczony, a drugi – prze-tłumaczony), por. pióropusz ← niem. Federbusch
profesjonalizm start learning		wyraz (ewentualnie specjalne znaczenie) lub połączenie wyrazów, którego występowanie ograniczone jest do komunikacji nieformalnej wewnątrz grup zawodowych; profesjonalizmy najczęściej odnoszą one się do realiów wykonywania zawodu,

Słownictwo

You must sign in to write a comment

More