Genetyka: podstawowe pojęcia.

Gen.

Podstawowa jednostka dziedziczności, fragment DNA, który koduje powstawanie 1 polipeptydu lub kwasów rRNA lub tRNA.

Allel.

1 z wersji genu w miejscu locus na danym chromosomie homologicznym. Allele tego samego genu różnią się 1 lub kilkoma nukleotydami.

Genotyp.

Zespół genów danego osobnika, które warunkują jego właściwości dziedziczne. To sparowany układ alleli. Wyraża się je symbolicznie: aa, AA: homozygota, Aa: heterozygota.

Fenotyp.

Zespół cech organizmu, morfologiczne jak i fizjologiczne: płodność, zachowanie, cechy życiowe, zmiany biologiczne, wpływ na środowiska na organizm. 1 genotyp może dać różne fenotypy w różnych środowiskach, są ściśle związane.

Dominacja zupełna.

Uwidacznia się w heterozygotach (Aa), allel dominujący maskuje ekspresje genu recesywnego. Czyli w fenotypie nie ujawnia się cecha determinowana przez allel recesywny.

Dominacja niezupełna.

Uwidacznia się w heterozygotach. Allel dominujący nie maskuje w pełni efektów ekspresji allelu recesywnego. W fenotypie ujawnia się cecha pośrednia między cechą homozygoty dominującej a cechą homozygoty recesywnej

Krzyżówka testowa.

Krzyżówka heterozygoty Aa z homozygotą recesywną. Pozwala na stwierdzić czy testowany osobnik jest homozygotą dominującą czy heterozygotą.

Krzyżówka wsteczna.

Polega na krzyżowaniu heterozygotycznego potomka (F1, F2, ... Fn) z jedną z homozygotycznych form rodzicielskich (cecha dominująca, recesywna). Efektem krzyżowania wstecznego jest krzyżówka genetyczna.

Kodominacja.

Polega na występowaniu dwóch alleli danego genu, z których żaden nie jest recesywny ani dominujący. Jeden i drugi biorą taki sam udział w tworzeniu fenotypu. Oznacza, to że w fenotypie ujawniają się cechy kodowane przez oba geny. Występuje w przypadku dziedziczenia grupy krwi. Grupa krwi Genotyp A IA, IA lub IA, I0 B IB, IB lub IB, I0 AB IA, IB 0 I0, IO

Epistaza.

Dotyczy 2 lub więcej par alleli. Zjawisko tłumiącego działania genu na jakąś cechę uwarunkowaną inna parą alleli. hamujący gen: epistatyczny, maskowy gen: hipostatyczny. -Dominująca: barwa owoców dyni gen D:żółte, d: zielone. Inny gen A hamuje syntezę obu barwników i w efekcie owoce są białe. -Recesywna: fenotyp bombajki, nietypowe dziedziczenie grupy krwi 0, przez osoby posiadające antygeny grupy A lub B. Te osoby są homozygotami Recesywnymi genu supernova (nn) blokującego wytwarzanie antygenów

Ekspresja genu.

Ukazanie się produktu danego genu odpowiedzialnego za dana cechę, która jest białkiem lub jakąś formą RNA.

Penetracja genu.

Częstość z jaką dany gen ujawnia się fenotypowo u osobników w populacji. jeżeli u wszystkich jest dana cecha, t mamy penetracje całkowita, nie zależy to tylko od genotypu ale i on środowiska lub płci.

Poligeny.

kumulatywne geny z różnych par alleli zajmujące różne locus w chromosomach, wpływające na wytwarzanie tej samej cechy. Efekty ich działań się sumują. U człowiek: wzrost, IQ, barwa skóry...

Plejtropia.

Jeden czynnik ma więcej niż jeden efekt. 1 gen wpływa na więcej niż 1 cechę fenotypową, w przypadku mutacji tego genu, występuje szereg zmian pozornie nie związanych ze sobą.

Komplementacja.

Dopełnienie działania produktów genów różnych par alleli, oddziałują one wspólnie. 1 działa na produkt drugiego. Np barwy włosów i skóry u ludzi u groszka dotyczy barw kwiatu.

Heterozygota.

Osobnik mający różne allele danego genu w chromosomach homologicznych. Wytwarzają gamety zróżnicowane pod względem składu genetycznego.Aa.

Hmozygota.

Ma jednakowe allele danego genu w chromosomach. Wytwarzają zawsze gamety jednakowego typu. Może dotyczyć 1 lub kilku, wszystkich genów w organizmie. aa-recesywna, AA-dominująca.

Locus.

Miejsce genu w chromosomie.

I Prawo Mendla.

PRAWO CZYSTOŚCI GAMET: każda gameta wytwarzana przez organizm posiada 1 allel, z danej pary alleli genu. Wynika to z tego, że każda komórka płciowa zawiera po 1 genie z każdej pary alleli.

II Prawo Mendla.

PRAWO NIEZALEŻNEJ SEGREGACJI CECH: geny należące do 1 pary alleli są dziedziczone niezależnie od genów należących do drugiej pary alleli w związku z czym, w drugim pokoleniu potomnym F2 obserwuje się rozczepienie fenotypów w stosunku 9:3:3:1.